Ο «Σουλτάνος» και τα σχέδιά του ξαφνιάζουν την Ευρώπη και τον κόσμο

Σε νέα περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας εισέρχεται η Τουρκία, μετά την αναγκαστική παραίτηση στην οποία ώθησε ο Ταγίπ Ερντογάντον τούρκο πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου. 

Παρά τους χαμηλούς τόνους που διατήρησε ο κ. Νταβούτογλου κατά την αναγγελία της απόφασής του να μην διεκδικήσει εκ νέου την ηγεσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στο έκτακτο συνέδριο που θα διεξαχθεί στις 22 Μαΐου, η αποχώρηση του πρωθυπουργού της Τουρκίας προκαλεί έντονες ανησυχίες τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ.

Κατά γενική ομολογία, αξιωματούχοι και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού θεωρούσαν τον Αχμέτ Νταβούτογλου ως έναν αξιόπιστο συνομιλητή και μετριοπαθή πολιτικό, δημοκράτη και υπέρμαχο της ευρωπαϊκής πορείας της γείτονος σε αντίθεση με τον απρόβλεπτο Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος αντιπροσώπευε στα μάτια τους την πιο αυταρχική τάση της τουρκικής διακυβέρνησης. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν προκαλούν ιδιαίτερη έκπληξη οι αναφορές που θέλουν τον Νταβούτογλου να ήταν έντονα επιφυλακτικός απέναντι στα σχέδια του Ερντογάν να ενισχύσει την εκτελεστική εξουσία του προέδρου, σε μια πορεία προς ένα πιο συγκεντρωτικό σύστημα.

Όσο «βελούδινο» και αν δείχνει εκ πρώτης όψεως το διαζύγιο Ερντογάν-Νταβούτογλου, η αιφνίδια αλλαγή στην τουρκική ηγεσία αναμένεται να έχει σοβαρό αντίκτυπο σε μια σειρά από ζητήματα με διεθνείς και γεωπολιτικές προεκτάσεις από τις σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ και το μέλλον της συμφωνίας για τοπροσφυγικό μέχρι τη μάχη ενάντια στην τρομοκρατία και τις δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους.

Η μεγαλύτερη ωστόσο «παράπλευρη» πολιτική συνέπεια των πρόσφατων εξελίξεων στην Άγκυρα αναμένεται να αγγίξει τοΒερολίνο. Και τούτο, διότι η αποχώρηση Νταβούτουγλου αποτελεί ένα σοβαρό πλήγμα για την πολιτική της Άνγκελα Μέρκελ, η οποία είχε επενδύσει πολλά στη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για το προσφυγικό. Η συμφωνία αυτή ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα του χρόνου και του πολιτικού κεφαλαίου που είχε αναλώσει η γερμανίδα καγκελάριος για να οικοδομήσει μια σχέση εμπιστοσύνης με τον Αχμέτ Νταβούτογλου, μια σχέση η οποία πλέον δεν φαίνεται να έχει κανένα πολιτικό αντίκρισμα.

Ο Αχμέτ Νταβούτογλου μαζί με την Άνγκελα Μέρκελ και τον Ντόναλντ Τουσκ

«Στον αέρα» η εφαρμογή της συμφωνίας για το προσφυγικό
Όπως αναφέρει το Politico, η αλλαγή στην τουρκική ηγεσία έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή για την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας για το προσφυγικό και ειδικότερα μία μόλις ημέρα μετά την υπό όρους απόφαση από την Κομισιόν να προχωρήσουν οι διαδικασίες απελευθέρωσης της βίζας για τους τούρκους υπηκόους στην Ευρώπη. Υπενθυμίζεται ότι στην απόφασή της η Κομισιόν επεσήμανε πως απομένουν ακόμη 5 ορόσημα που πρέπει να εκπληρωθούν από την Άγκυρα προκειμένου να εγκριθεί η διαδικασία της απελευθέρωσης των θεωρήσεων. Ένα από αυτά αφορά αλλαγές στον αντι-τρομοκρατική νομοθεσία της Τουρκίας για να εναρμονιστεί με την ευρωπαϊκή.

Η αλλαγή των ισορροπιών εξουσίας στην Άγκυρα αναμένεται να καταστήσει ακόμη πιο δύσκολη την εκπλήρωση του συγκεκριμένου κριτηρίου. Η Άγκυρα εμφανιζόταν ιδιαίτερα επιφυλακτική ως προς την εφαρμογή του εν λόγω κριτηρίου, καθώς θα επηρέαζε τον τρόπο αντιμετώπισης του PKK, το οποίο θεωρεί ως τρομοκρατική οργάνωση.

Όπως αναφέρει το Politico, σε σύγκριση με τον Νταβούτογλου, ο Ερντογάν είναι πολύ πιο αποφασιστικός στην εφαρμογή της αντι-τρομοκρατικής νομοθεσίας, κάτι που έγινε σαφές στην πρόσφατηυπόθεση των ακαδημαϊκών που συνυπέγραψαν διαμαρτυρία για τη βία στην νοτιανατολική Τουρκία. Οι τελευταίοι κατηγορήθηκαν για υποστήριξη της τρομοκρατίας, ενώ με αφορμή τη συγκεκριμένη υπόθεση ο Ερντογάν επεσήμανε πως πρέπει να υπάρξουν αλλαγές στη σχετική νομοθεσία ώστε να διευρυνθεί η έννοια της τρομοκρατίας και να μπορούν να διωχθούν ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι και συγγραφείς για υποκίνηση τρομοκρατίας.

Ο τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν

Η απομάκρυνση Νταβούτογλου θα καταστήσει ακόμη πιο αβέβαιη την εκπλήρωση των όρων που έχει θέσει η Κομισιόν, εκτιμά το Politico. Η Άγκυρα έχει διαμηνύσει με σαφήνεια ότι θα θεωρήσει ως μη γενόμενη τη συμφωνία για το προσφυγικό εάν δεν προχωρήσει η διαδικασία απελευθέρωσης των θεωρήσεων.

«Αντί λοιπόν για happy end, το πιο πιθανό σενάριο είναι εκείνο του πικρό διαζυγίου. Οι συνέπειες θα είναι σημαντικές όχι μόνο για τις σχέσεις της Άγκυρας με την Ευρώπη αλλά και για πολλές ευρωπαϊκές χώρες που θα αρχίσουν να αντιμετωπίζουν ένα αυξανόμενο αριθμό μεταναστών στις όχθες τους» σημειώνει χαρακτηριστικά το Politico.

«Παγωμένη» η Ευρώπη
Ενδεικτική πάντως του κλίματος που επικρατεί στα γραφεία των Βρυξελλών για τις εξελίξεις είναι η δήλωση που έκανε η ύπατη εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής Φεντερίκα Μογκερίνι, η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ ανέφερε πως η ΕΕ δεν είναι βέβαιη για τις επιπτώσεις που θα έχει απομάκρυνση Νταβούτογλου στη συμφωνία για το προσφυγικό.

«Είναι λίγο νωρίς για να προσδιορίσουμε εάν θα υπάρξουν επιπτώσεις και τι είδους» σημείωσε η κ. Μογκερίνι. «Προφανώς και θα συζητήσουμε με τις τουρκικές αρχές και θα ορίσουμε μαζί τον τρόπο για να προχωρήσουμε» σημείωσε.

Μιλώντας στο Reuters, ευρωπαίοι αξιωματούχοι δίσταζαν να προχωρήσουν στην διατύπωση εκτιμήσεων για το μέλλον της συμφωνίας. «Εναπόκειται στην Τουρκία» είπε χαρακτηριστικά ένας αξιωματούχος στο πρακτορείο. Αντιθέτως, άλλοι αξιωματούχοι της ΕΕ, μιλώντας στο Politico, εξέφραζαν μεγάλη ανησυχία. «Όταν συναντάμε τον Νταβούτογλου, οι τουρκικές θέσεις είναι μετρημένες και λογικές. Αλλά μετά, ο Ερντογάν και οι άνθρωποί του εμφανίζονται από το πουθενά με μία νέα πρόκληση», ανέφερε ένας ευρωπαίος αξιωματούχος.

Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για το προσφυγικό θεωρείται από τους πολλούς ευρωπαίους αξιωματούχους ως αποτέλεσμα της επιμονής και της αποφασιστικότητας του Αχμέτ Νταβούτογλου, καθώς την ίδια περίοδο ο Ταγίπ Ερντογάν ήταν ιδιαίτερα επικριτικός προς την ΕΕ. Αρκετοί μάλιστα είναι εκείνοι που θεωρούν ότι ο Νταβούτογλου διακινδύνευσε την ίδια του την πολιτική καριέρα για να επιτύχει τη συγκεκριμένη συμφωνία.

Ο επρόσωπος της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής Φ. Μογκερίνι

Χαρακτηριστική είναι η δήλωση που έκανε μέσω twitter η Rebecca Harms, επικεφαλής των Πρασίνων στο ευρωκοινοβούλιο. «Χωρίς τον Νταβούτογλου, οι σχέσεις με την ΕΕ θα επιδεινωθούν», ανέφερε. Στο ίδιο μήκος κύματος και σουηδός πρωήν υπουργός Εξωτερικών Carl Bildt που ανέφερε ότι «η αξιοπιστία του ευρωπαϊκού δρόμου της Τουρκίας βασιζόταν στον Αχμέτ Νταβούτουλου. Αν φύγει, όλα αλλάζουν».

Αντιδράσεις από Γερμανία: «Αυτά είναι κακά νέα»
Εντονότερες είναι οι αντιδράσεις από το Βερολίνο, με αξιωματούχους της κυβερνητικού συνασπισμού να υποστηρίζουν πως ηαποχώρηση Νταβούτογλου ανοίγει το δρόμο για μια ανεξέλεγκτη κυριαρχία του Ερντογάν στη χώρα. Όπως αναφέρει το πρακτορείο Reuters, ο Νταβούτογλου θεωρείται από τους Ευρωπαίους ως εκφραστής του πιο φιλελεύθερου προσώπου της τουρκικής κυβέρνησης, σε αντίθεση με τον Ερντογάν που προωθεί μια πιο συγκεντρωτική προεδρία που τείνει στον αυταρχισμό.

«Ο Ερντογάν θα μπορέσει τώρα να προωθήσει τα σχέδια του για αλλαγή του συντάγματος, χωρίς εσωτερική αντιπολίτευση» ανέφερε στο Reuters ο Niels Annen, εκπρόσωπος των Σοσιαλδημοκρατών, αρμόδιος για θέματα εξωτερικής πολιτικής. «Δεδομένου του κλίματος καταστολής και της συζήτησης για την άρση της ασυλίας των βουλευτών της αντιπολίτευσης αυτά είναι κακά νέα», πρόσθεσε.

«Η Τουρκία θα αποφασίσει εάν ο μελλοντικός της δρόμος οδηγεί στην Ευρώπη ή σε μεγαλύτερη απομόνωση» ανέφερε από τη μεριά οJuergen Hardt, αρμόδιος για τις εξωτερικές υποθέσεις του κόμματος της κ. Μέρκελ.

Άνγκελα Μέρκελ και Ταγίπ Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη

Μια ενδεχόμενη οπισθοχώρηση της Τουρκίας στη συμφωνία για το προσφυγικό θα προκαλούσε σοβαρό πονοκέφαλο στην Άνγκελα Μέρκελ, η οποία επένδυσε πολλά στην προσέγγιση με την Άγκυρα, σε μια περίοδο κατά την οποία η γερμανίδα καγκελάριος βρίσκεται αντιμέτωπη με τη συνεχή δημοσκοπική άνοδο του ακροδεξιού AfD στη χώρα.

Σε κάθε περίπτωση, η αποχώρηση Νταβούτογλου αποτελεί ένα σοβαρό πλήγμα για την κ. Μέρκελ η οποία σπατάλησε χρόνο και πολιτικό κεφάλαιο για να οικοδομήσει μια στενή σχέση μαζί του και προσπάθησε να πείσει τους ευρωπαίους ότι μπορούν να τον εμπιστευτούν. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το Reuters, με τον Νταβούτογλου εκτός παιχνιδιού, το Βερολίνο δεν έχει πλέον ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης με το οποίο να μπορεί να συνομιλήσει.

Η μάχη κατά της τρομοκρατίας και το μέτωπο της Συρίας
Αλλά και για τις ΗΠΑ η αποχώρηση Νταβούτογλου σίγουρα δεν αποτελεί ευχάριστη είδηση. Ο Λευκός Οίκος πάντως έσπευσε να διαμηνύσει πως δεν περιμένει να υπάρξουν συνέπειες στις σχέσεις των δύο χωρών από την απομάκρυνση του τούρκου πρωθυπουργού. «Δεν αναμένω ότι οι εξελίξεις θα έχουν κάποιον αντίκτυπο στην ικανότητα των ΗΠΑ και τις Τουρκίας να εργάζονται από κοινού για να εφαρμόσουν την στρατηγική κατά του ISIS» ανέφερε χαρακτηριστικά ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου Τζος Έρνεστ. Είναι ωστόσο γνωστό πως ο Νταβούτογλου -σε αντίθεση με τον Ερντογάν- τασσόταν υπέρ της επανέναρξης των ειρηνευτικών συνομιλιών με τους Κούρδους, τους οποίους η Ουάσινγκτον θεωρούσε και θεωρεί ως βασικό μέρος της στρατηγικής της για την αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους.

Ο Ταγίπ Ερντογάν με τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν κατά την πρόσφατη επίσκεψη του τούρκου προέδρου στις ΗΠΑ

Όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το think-tank Stratfοr, ενώ ο Νταβούτογλου έχει μιλήσει για πιθανή επανάληψη των ειρηνευτικών συνομιλιών με το PKK, ο Ερντογάν έχει επιμείνει πως πρέπει να σκοτωθεί μέχρι και ο τελευταίος μαχητής του PKK. Σύμφωνα με το Stratfor, οι πολιτικές εξελίξεις στη γείτονα θα μπορούσαν να εκτρέψουν την Τουρκία από τη συνετή επιδίωξη των στόχων της στον τομέα της ασφάλειας. Για παράδειγμα, για να ενισχύσει την εξασθενημένη πολιτική στήριξη για τις εθνικιστικές επιδιώξεις του στον τομέα της ασφάλειας, ο Ερντογάν θα μπορούσε να αναλάβει πιο επιθετική στρατιωτική δράση κατά των Κούρδων στη Συρία ή στο Ιράκ. Κάνοντας όμως κάτι τέτοιο, θα μπορούσε να προκαλέσει σύγκρουση με τη Ρωσία ή το Ιράν.